ندای هرمزگان - زن از دیدگاه اسلام

زن از دیدگاه اسلام..........هدی صالحی پژوهشگر و فعال حوزه زنان

 اسلام در لغت به معنای تسلیم شدن است و مسلمان به کسی اطلاق می شود که خود را تسلیم خداوندگار خویش نماید. دین مقدس اسلام بر پایه قرآن بنا گردیده است. کتابی که در فاصله قرن ششم تا هفتم میلادی و طی 23 سال بر پیامبر خاتم، محمد (ص) در مکه و مدینه نازل شده استقرآن کتاب آسمانیمسلمانان است و پیروی از دستورات آن جزء واجبات دینیشان محسوب می شود.نخستین فردی که به محمد(ص) ایمان آورد و مسلمان شد بانو خدیجه (س) همسر میانسال آن حضرت بود (هولم و لوکر، 1387 )

وضعیت زنان پیش از ظهور اسلام در عربستان

هرچند آیات قرآن در آن مقطع تاریخی بر مردم سرزمین عربستان که عصر جاهلیت را سپری می کردند، نازل گردید، اما بی تردید دعوت پیامبر اسلام جهانی بوده  است. در دیار و روزگاری که زنان بسیار مورد ظلم و ستم قرار می گرفتند علامه طباطبایی در کتاب خود تفسیرالمیزان آورده است " این مردم برای زن حرمت، شرافت و استقلال در زندگی قائل نبودند. به آنها ارث نمی دادند، تعداد زوجات بی حد و حصر برای آنان آزاد بود، دختران را زنده به گور می کردند. زن به عنوان انسانی ضعیف که مرتبه انسانیت او پایی بود شناخته می شد." ( تفسیرالمیزان،ج 2 ،ص281) . در میان اعراب جاهلی ازدواج هایی رایج بود مانند( متعه، مبادله، استبضاء، ازدواج تعویضی و ... ) که در آنها زن از اولین حقوق اولیه انسانی محروم بود و نوعاً موجب تزلزل نظام خانواده بود تا وجود و استحکام آن. " ازدواج با همسر پدر منع قانونی نداشت و انواع طلاق ( ظهار، ایلاء و ضرار ) نیز رایج بود " ( نصیری، 1387 ). طلاق هایی که نفس سرکش مردان عرب جاهلی را بر ناموس سایر قبایل حریص تر می کرد و خود باعث جنگ های فراوان بود.

با بعثت پیامبر و گرویدن عده ای از مردمبه دین اسلام شرایط جامعه و خصوصاً زنان که مورد بی مهری بسیاری بودند، تغییر کرد و بسیاری از عادات و آداب و رسوم، منسوخ و یا محدود شد. "با ظهور اسلام، زنده به گور کردن دختران کنار گذاشته شد" ( تکویر، ص 6 و 8 ). " در پیمان زناشوییمقرر گردید، شوهر به همسر خود مهریه بپردازد" ( نساء/ آیه 4 ). زن مایه قرار و آرامش مرد نامیده شد و خانواده بر محور زن استوار گردید.

" در حالی که پیشتر فقط فرزندان مذکر ارث می بردند" ( نساء/ آیه 7 ) و به طور کامل " با ظهور اسلام موقعیت اجتماعی زنان در جامعه پیشرفت بسیاری کرد" ( نصیری، 1387).

همانطور کاملاً پیداست که اینها همه تعثیرات کلام وحی و قرآنی است که خداوند بر امت پیامبرش نازل فرموده است. در کنار آیات اخلاقی قرآن که مومنین را پند و اندرز می دهد و راه و شیوه صحیح زندگی کردن را به آنها می آموزد، آیاتی تشریعی نیز وجود دارد که عمل کردن به این آیات بر همه مسلمانان در همه حال واجب است. با تامل و تدبر در این آیات می توان دریافت که در تمام آیات مرد و زن ( المومن و المومنات ) در کنار یکدیگر مورد خطاب قرار گرفته اند و از هم جدایی ناپذیرند. حدود 370 آیه به طور خاص در مورد زنان در قرآن آمده است و دو سوره مریم و نساء به نام زنان است در یک تقسیم بندی محتوایی در آیات کلام الهیآیه های ویژه زنان در قرآن به سه دسته تقسیم می شود:

1- زنان خاص که به نام آنها به مستقیمیا غیر مستقیماشاره شده است:

در قرآن به نام 23 زن به صورت مستقیمیا غیر مستقیم اشاره شده است. تنها زنی که با اشاره ی مستقسم در قرآن نام برده است حضرت مریم است با سوره ای به همین نام و همچنین 34 بار نام ایشان در قرآن تگرار شده است ( آل عمران/آیه 43 ) و نام بقیه زنان به طور غیر مستقیم در قرآن به آن اشاره گردیده است مانند: حوا همسر آدم ( ابراهیم/ 37)، آسیه همسر فرعون ( تحریم/11 )، هاجر همسر ابراهیم ( ابراهیم/37 )، زلیخا همسر عزیز مصر ( یوسف/ 30 )، عایشه و حفضه زنان رسول الله ( تحریم/1و2)، فاطمه (س) بنت رسول الله ( آل عمران/ 61 ) ،عایشه همسر رسول الله ( نور/11 ) و ...

2- آیات مربوط به جنس زن، آفرینش، مقام و شخصیت زن

در قرآن کریم آفرینش نخستین بشر را در آیات پراکنده اما به شکل یک داستان نقل می کند " و گفتیم ای آدم خود و زنت در بهشت جای گیرید و هر چه میخواهید و هر کجا که خواهید از ثمرات آن به خوشی بخورید و به این درخت نزدیک نشوید که از زمره ی ستمکاران در آیید، پس شیطان آن دو را به خطا واداشت و از بهشتی که در آن بودند بیرون راند گفتیم پایین بروید " (بقره/ 35و36 ) تامل در این آیه ما را به این وادی هدایت می کند که در آفرینش زن و مرد تفاوت و تمایزی در قرآن دیده نمی شود و هر دو در عصیان و نافرمانی و توبه با هم برابرند و اما فلسفهی خلقت زن " اوست که شما را از یک تن بیافرید و از آن یک تن زنش را، تا او را آرامش یابد"(اعراف/189) ظاهر آیه نشان از آن دارد که ممکن است کماکان برده شود، زن برای آرامش مرد و طفیلی او خلق شده از این بابت علامه طباطبایی در تفسیر این آیه بیان می کند: " معنی آیه این است که برای سود رساندن به شما از حسن خودتان همانندانی آفرید، چرا که هر یک از زن و مرد به وسایلی از امر تولید مثل مجهز است، که با همراهی جنس دیگر کارش به ثمر می رسد" براین اساس هر یک نقصی دارد و به قرین خود نیازمند است تا یک واحد تمام شود و به جهت همین نیاز و نقص، هر کدام به سمت دیگری حرکت می کند و زمانی که وصلت حاصل گشت آرام می گیرد" ( تفسیرالمیزان،ج16،ص173). هدف از آفرینش زن و مرد هم در قرآن عبودیت و بندگی است و فرقی میان زن و مرد نیز از این حیث وجود ندارد (مهریزی،1386) و همچنین در مکتب و اندیشهی اسلامی زن انسانی است که همه مواهب رشد را داراست نقص و خللی در وجودش نیست ابزار تکامل را به اندازه ی مردان دارد و در حیات اجتماعی خود موجودی مستقل و طفیلی دیگری نیست( مهریزی،1386).

3- آیات مربوط به احکام زنان و حقوق خانواده ( هاشم زاده، 1389 )

با تاکید بر نقش زنان در اسلام می توان مهمترین و والاترین نقش برای آنان که در دین مبین اسلام بسیار بر آن پای فشرده است نقش مادری است و کلمه ی مادر که نشان رحم و شفقت و تداعی کننده مهر و محبت است. زنان بیوه ی پیامبر همگی به لقب مادران مومنین مفتخر شدند(احزاب/6) در قرآن 17 آیه در مورد سفارش به نیکی به پدر و مادر آمده است و در تجلیل از زحمات مادر به طور اخص در سوره ی احقاق آیه 58: " ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر خویش سفارش کردیم که مادر با رنج و زحمت بار حمل او را کشید و باز با درد و مشقت وضع حمل نمود و سی ماه تمام مدت حمل و شیرخواری او بود تا وقتی که به حد رشد رسید". علیرغم اینکه در اسلام مادر بودنبسیار ارزشمند است و نقش پر افتخاری است لیکن مایه محدود کردن زن نیست و مادر مجبور نیست فرزند خود را با شیر خود تغذیه کند بلکه این وظیفه ی پدر است که هزینه تغذیه ی کودک را متحمل شود (بقره/233) و نیز مادر می تواند برای شیر دادن به کودک خود از پدر طفل خویش اجرت دریافت کند. قرآن به طور بسیار دقیق مسائل و مصائب زنان را دنبال کرده و توصیه های خود را به آنان ارائه داده که همه مسلمین ملزم به رعایت آنها در تمام سطوح زندگی خود می باشد. از جمله مشارکت زنان در حیطه اجتماعی به طور مشخص مشارکت سیاسی ( " قرآن بیعت زنان با حکومت و هجرت زنان را که مظهر مشارکت سیاسی است می پذیرد "(ممتحنه/10و12) )، مشارکت اجتماعی ( " امر به معروف و نهی از منکر در اسلام به عنوان یک نوع ولایت اجتماعی که مومنان بر یکدیگر دارند معرفی شده و در این مورد زنان و مردان در جامعه وظیفه ی مشترک دارند"(توبه/71) ) و مشارکت اقتصادی ( در قرآن کریم کسب و تلاش اقتصادی زنان و مردان را به طور مساوی تایید کرده و مالکیت آنان را بر آن مترتب ساخته " برای مردان از آنچه کسب می کنند بهره ایست و برای زنان نیز از آنچه کسب می کنند بهره ایست" (نساء/32)(مهریزی،1386) ) همچنین در خصوص پوشش زنان که امروزه خیلی مورد بحث و چالش در بین جامعه می باشد در قرآن دو آیه، آیه 31 سوره نور و 59 سوره احزاب به پوشش زنان اختصاص دارد، احکام ( ارث و ... ) و حقوق زنان در اجتماع و خانواده در خصوص نکاح ( محدود کردن در تعدد زوجات و ... ) و طلاق آنان دستوراتی را صادر نموده است. ما می بینیم در قرآن حتی در خصوص احکام کیفری نیز حدهای ( قذف، زنا و سرقت ) مربوط به مسلمین اعلام شده است به این ترتیب می توان اذعان کرد که اسلام به زن به عنوان نیمی از بشر نگاه کرده و تداوم دهنده نسل بشری. اما گاهاً می بینیم در حیات بشری قرآن با رافت و خود بشر با بی مهری به جنس زن نگاه کرده است. مهمترین نکته ای که تمایز اسلام را از ادیان دیگر به وجود می آورد ماندگاری و توانایی در پویایی آن است که لازمه آن درک و خواست بشر در تطبیق دادن احکام الهی با شرایط امروزی می باشد به گونه ای که بتوانیم جامعه ای سالم همراه با عدالت اسلامی داشته با شیم.